Αν θέλετε να απολαύσετε το όμορφο Πάσχα στην Κέρκυρα και να δείτε την ρίψη των… «μπότηδων», το Σάββατο το πρωί πρέπει να ξυπνήσετε νωρίς και να πιάσετε θέση στην πλατεία Σπιανάδα, η οποία μετά τις 10 κατακλύζεται από κόσμο.
Το έθιμο του σπασίματος των μπότηδων, έχει τις ρίζες του στην Ενετοκρατία, όταν απαγορευόταν η περιφορά των Επιταφίων, πιθανόν για λόγους ασφαλείας, και οι ορθόδοξοι περιέφεραν αντ’ αυτού το λείψανο του Αγίου Σπυρίδωνα, ως φόρο τιμής στον άγιο ο οποίος απάλλαξε το νησί από το λοιμό το 1550, όταν ξόρκισε το κακό από τα τείχη του φρουρίου.
Το έθιμο Μπότηδες στη Σπιανάδα στην Κέρκυρα είναι ένας συνδυασμός Ενετικών Παραδόσεων και Ορθόδοξων εθίμων.
Το Μεγάλο Σάββατο στην Κέρκυρα
Το Μεγάλο Σάββατο η Κέρκυρα ξυπνά νωρίς. Στις 6 το πρωί, στην Παναγία των Ξένων, μια εντυπωσιακή τρίκλιτη βασιλική Επτανησιακού ρυθμού, γίνεται η αναπαράσταση του σεισμού που κατά τις Γραφές ακολούθησε την Πρώτη Ανάσταση.
Στις 9 το πρωί στον Ναό του Αγίου Σπυρίδωνα στην Κέρκυρα ξεκινά η λιτανεία του Αγίου που καθιερώθηκε το 1550, όταν η Κέρκυρα σώθηκε από λιμό. Το παράδοξο εδώ είναι ότι γίνεται ταυτόχρονα και η περιφορά του Επιταφίου, αντίθετα από όλα τα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας. Η περιφορά του επιταφίου το Μ. Σάββατο καθιερώθηκε ουσιαστικά τα χρόνια της Ενετοκρατίας.
Η περίφημη Φιλαρμονική της Κέρκυρας συνοδεύει την περιφορά – ίσως έχετε ακούσει ότι η Κέρκυρα έχει μια από τις πιο καλά οργανωμένες και «μελωδικές» Φιλαρμονικές και πραγματικά η μουσική τους είναι υπέροχη. Κατά παράδοση παίζουν συγκεκριμένες μουσικές το Μεγάλο Σάββατο: τη Marcia Funebre (επιτάφιος πορεία) από την Hρωική του Beethoven, το Calde Lacrime του Michelli.
Λίγες ώρες αργότερα, ο θρήνος δίνει τη θέση του στη… φασαρία, καθώς κόσμος μαζεύεται στη Σπιανάδα και στο Λιστόν – και όπου μπορεί – για να απολαύσει ένα από τα πιο εντυπωσιακά έθιμα του Πάσχα στη χώρα μας, τους μπότηδες.
Οι Μπότηδες
Με το σήμα της πρώτης Ανάστασης στις 12μμ, οι κάτοικοι της Κέρκυρας πετούν τεράστια κανάτια γεμάτα νερό – τους μπότηδες – από τα μπαλκόνια τους. Οι μπότηδες ςίναι τα πήλινα κανάτια με στενό στόμιο και δυο χερούλια στο πλάι για τη μεταφορά τους. Τα μπαλκόνια είναι στολισμένα και οι κάτοικοι δένουν στους μπότηδες κόκκινες κορδέλες – το κόκκινο είναι το χρώμα της Κέρκυρας.
Το έθιμο με το σπάσιμο των κανατιών το Πάσχα στην Κέρκυρα έχει μακρά ιστορία που χάνεται πάλι στην εποχή της Ενετοκρατίας, ωστόσο υπάρχουν διαφορετικές θεωρίες για το πώς ξεκίνησε. Και επειδή βρισκόμαστε στην Ελλάδα όπου ο χριστιανισμός και το Δωδεκάθεο αλληλομπλέκονται, οι θεωρίες έχουν τις αναφορές τους στις δυο αυτές θρησκείες.
Κάποιοι λένε ότι το έθιμο είναι των Καθολικών της Ενετοκρατίας, όπου στην αρχή του χρόνου οι κάτοικοι πετούσαν τα παλιά τους πράγματα για να μπορέσει ο νέος χρόνος να τους φέρει καινούρια και καλύτερα. Οι κάτοικοι της Κέρκυρας οικειοποιηθήκαν το έθιμο, αντικαθιστώντας όμως τα παλιά πράγματα με τα κανάτια για να προκαλέσουν μεγαλύτερη φασαρία.
Η δεύτερη θεωρία αναφέρεται στην περίοδο των αρχαίων Ελλήνων, οι οποίοι τον Απρίλιο γιόρταζαν την αρχή της γεωργικής και βλαστικής περιόδου, πετώντας τα παλιά τους κανάτια για να γεμίσουν τα νέα με τους νέους καρπούς. Κάποιοι θα σας πουν σίγουρα στην Κέρκυρα ότι όποια και να είναι η αλήθεια, οι Κερκυραίοι αρέσκονται να ξορκίζουν το κακό με τα κανάτια τους, σημαίνοντας και τη λήξη του χειμερινού λήθαργου και την αναγέννηση της Φύσης.
Αν βρεθείτε στην Κέρκυρα κατά το σπάσιμο των Μπότηδων, μην παραλείψετε να πάρετε μαζί σας και ένα κομματάκι και να το κρατήσετε μαζί σας όλο το χρόνο – οι ντόπιοι θα σας πουν ότι θα σας φέρει καλή τύχη.
Κι εκεί που η φασαρία των μπότηδων τελειώνει, οι Φιλαρμονικές ξεχύνονται στους δρόμους παίζοντας χαρμόσυνη μουσική αυτή τη φορά – το εμβατήριο “Μη φοβάστε Γραικοί” κυριαρχεί στον αέρα.
Αναλυτικά το πρόγραμμα ολόκληρης της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα στο νησί:
Μεγάλη Δευτέρα
21:00 Συναυλία της Φιλαρμονικής Εταιρείας «Μάντζαρος», στον Καθολικό Καθεδρικό Ναό των Αγίων Ιακώβου και Χριστοφόρου (Duomo).
Μεγάλη Τρίτη
21:00 Ποιητική – Μουσική βραδιά με θέμα «Από τον Γολγοθά στην Ανάσταση».
Διοργανώνεται από τον Οργανισμό Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων (Ο.Κ.Ε.) στο Περιστύλιο των Ανακτόρων.
Μεγάλη Τετάρτη
19:00 Στον Ι.Ν. Αγ. Πάντων στην πόλη, ψάλλεται η Ακολουθία του Νιπτήρα από τη Χορωδία Εκκλησιαστικής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεως «Ο Άγιος Αρσένιος», προεξάρχοντος του Σεβ. Μητροπολίτη Κερκύρας κ.κ. Νεκταρίου.
20:30 Συναυλία Εκκλησιαστικής Μουσικής. Το «Requiem» του Mozart στο Δημοτικό Θέατρο από τη Δημοτική Χορωδία Κέρκυρας «San Giacomo» και τη συμφωνική Ορχήστρα Δήμου Θεσσαλονίκης.
Μεγάλη Πέμπτη
20:00 Η τελετή του Νιπτήρα, στον Καθεδρικό Ναό των Καθολικών των Αγίων Ιακώβου και Χριστοφόρου (Duomo), κατά τη διάρκεια της οποίας ο Σεβ. Αρχιεπισκόπος των Καθολικών κ. Ιωάννης Σπιτέρης πλένει συμβολικά τα πόδια δώδεκα παιδιών. Ακολουθεί, αργά το βράδυ, η τελετή της Αγίας Ώρας (προσκύνηση της Θείας Ευχαριστίας – Παναχράντου Μυστηρίου).
Μεγάλη Παρασκευή
Όλες οι εκκλησίες της πόλης οργανώνουν την περιφορά των Επιταφίων τους. Από τις δύο το μεσημέρι βγαίνουν όλοι οι Επιτάφιοι, με τον επιβλητικότατο Επιτάφιο της Μητρόπολης να ξεκινά στις 10.00 το βράδυ, όπου μετέχουν και οι 3 Φιλαρμονικές της πόλης, με τη μεγάλη επίσημη στολή (μπρούτζινη περικεφαλαία και λευκά γάντια), ενώ κάθε μουσικός διαθέτει ένα λαμπάκι για να φωτίζει την παρτιτούρα με τις νότες του. Κατά παράδοση, σ΄ αυτόν τον Επιτάφιο παίζονται κάθε χρόνο τα ίδια πένθιμα εμβατήρια: Η Φιλαρμονική Καποδίστριας παίζει την Sventura του Mariani, το Πένθιμο Εμβατήριο του Chopin και το Πένθιμο Εμβατήριο «Το Πεπρωμένο» του Μιχάλη Μιχαλόπουλου. Η Φιλαρμονική Μάντζαρος παίζει την Marcia Funebre του Verdi και το Πένθιμο Εμβατήριο του Σπύρου Δολιανίτη. Η Φιλαρμονική Εταιρεία Κέρκυρας (Παλιά) παίζει το Adagio του Albinoni, το Πένθιμο Εμβατήριο του Δημήτρη Κάφυρη και τον «Πόνο της Μάνας» του Δημήτρη Κάφυρη. Οι Φιλαρμονικές συμμετέχουν σε πλήρη σύνθεση, που ξεπερνούν τα 180 άτομα η καθεμιά, ενώ για τις ανάγκες των συγκεκριμένων πένθιμων εμβατηρίων χρησιμοποιούνται κάποια ξεχωριστά κρουστά όργανα, όπως το γκογκ, που φέρεται στους ώμους δυο μουσικών και η καμπάνα.
Μέγα Σάββατο
Αναπαράσταση του Σεισμού μετά την Ανάσταση του Κυρίου, που πραγματοποιείται στον Ι.Ν. Υπεραγίας Θεοτόκου Φανερωμένης (Παναγία των Ξένων), στην Πλακάδα του Αγίου, ερμηνεύοντας τη σχετική Ευαγγελική περικοπή.
Ακολουθεί η Λιτάνευση του Ιερού Σκηνώματος του Αγίου Σπυρίδωνος και περιφορά του Επιταφίου του Ιερού Ναού Του. Πρόκειται για την αρχαιότερη λιτανεία του Αγίου, που πραγματοποιείται σε ανάμνηση της θαυματουργικής απαλλαγής του νησιού από τη σιτοδεία, πιθανόν το έτος 1553. Κατά παλαιότατη παράδοση, επειδή το πρωί του Μ. Σαββάτου συνεχίζεται το πένθος της Μ. Παρασκευής, περιφέρεται και ο Επιτάφιος του Ι.Ν., ενώ είναι αξιοσημείωτο ότι ο Άγιος Σπυρίδων λιτανεύεται σε θέση προεξάρχοντος Επισκόπου, δηλαδή προηγείται του Επιταφίου, ακολουθώντας τη βυζαντινή λατρευτική τάξη και ιδιαίτερα εκείνη της Βασιλεύουσας.
Στην περιφορά συμμετέχουν οι μπάντες και των τριών Φιλαρμονικών της πόλεως, οι οποίες αποδίδουν τη διασκευή του πένθιμου εμβατηρίου από την όπερα «Amleto» του Ιταλού συνθέτη Franco Faccio (Παλαιά), το πένθιμο εμβατήριο «Calde Lacrimae» [Καυτά Δάκρυα] του επίσης Ιταλού συνθέτη de Michellis (Mπλε) και τη διασκευή του πένθιμου εμβατηρίου από την «Ηρωική Συμφωνία» του Beethoven (Καποδίστριας).
Το σκήνωμα του Αγίου Σπυρίδωνος, μετά τη λιτάνευσή Του στην πόλη, τοποθετείται στη θύρα για τριήμερο προσκύνημα. Πρόκειται για μιαν επίσης παλαιότατη παράδοση, που πιθανότατα έχει τις ρίζες της στην Κωνσταντινούπολη, όταν ακόμη βρισκόταν το σκήνωμα του Αγίου στον εκεί Ιερό Ναό των Αγίων Αποστόλων. Μάλιστα, στα χρόνια της Ενετοκρατίας, οι μέρες που ήταν «ο Άγιος στη θύρα», θεωρούνταν μέρες ασυλίας.
Μετά την Λιτανεία, τελείται ο Εσπερινός της Αναστάσεως στον Ιερό Μητροπολιτικό Ναό και κανονικά, όταν ο Μητροπολίτης ψάλλει τον στίχο «Ἀνάστα, ὁ Θεός, κρῖνον τὴν γῆν…» οι καμπάνες όλων των εκκλησιών της πόλης σημαίνουν χαρμόσυνα και από τα μπαλκόνια των σπιτιών οι κάτοικοι ρίχνουν τα παλιά πήλινα δοχεία. Πρόκειται για το έθιμο της «Πρώτης Ανάστασης» με τη ρίψη των «μπότηδων». Οι ρίζες αυτής της συνήθειας είναι πολύ παλιές. Ίσως με τον κρότο από το σπάσιμο να συμβολίζεται η νίκη της ζωής επί του θανάτου. Οι Κερκυραίοι σ’αυτήν την τοπική παράδοση αποδίδουν χριστιανικό περιεχόμενο, αναπαριστώντας αλληγορικά τον Αναστάσιμο λόγο του Κυρίου «ἵνα συντρίψω αὐτούς, ὡς σκεύη κεραμέως».
Στην περιοχή της Πίνιας (Κουκουνάρα), στο παλαιό εμπορικό κέντρο της πόλης, τα τελευταία χρόνια αναβίωσε το έθιμο της «Μαστέλας». Σ’ ένα στολισμένο με μυρτιές και κορδέλες βαρέλι γεμάτο νερό ρίχνουν οι περαστικοί κέρματα κάνοντας μια ευχή. Με την αναγγελία (κωδωνοκρουσίες) της πρώτης Ανάστασης, ο πρώτος που βουτάει στη «Μαστέλα» λαμβάνει και το περιεχόμενό της, δηλαδή τα κέρματα και το … μπουγέλο. Η εκδήλωση οργανώνεται από τον Οργανισμό Κερκυραϊκών Εκδηλώσεων (Ο.Κ.Ε.).
Το βράδυ είναι η Ακολουθία της Πασχαλινής Αγρυπνίας στον Καθεδρικό Ναό των Καθολικών (Duomo), με συνοδεία εκκλησιαστικού οργάνου και πολυφωνικής χορωδίας, χοροστατούντος του Σεβ. Αρχιεπισκόπου των Καθολικών κ. Ιωάννη Σπιτέρη. Η τελετή ολοκληρώνεται στις 23:00.
22:00 Υποδοχή Αγίου Φωτός του Παναγίου Τάφου. Πραγματοποιείται στο Πεντοφάναρο (Λιστόν) με την παρουσία των τοπικών Αρχών. Το Άγιο Φως μεταφέρεται στον Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής, όπου αρχίζει η Ακολουθία της Αναστάσεως του Κυρίου, προεξάρχοντος του Σεβ. Μητροπολίτη Κερκύρας κ.κ. Νεκταρίου. Κατά την τελευταία δεκαετία, έχει καθιερωθεί η τελετή παραλαβής του Αγ. Φωτός από τον καθολικό Αρχιεπίσκοπο, ο οποίος διακόπτει τη Λειτουργία για να παραλάβει από τα χέρια του ορθόδοξου Μητροπολίτη το Άγιο Φως, στην πομπή προς το Ναό της Αγ. Παρασκευής στην Πόρτα Ρεμούντα.
23.00 Έναρξη Ακολουθίας Παννυχίδος Αναστάσεως στον Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής, κοντά στην Πάνω Πλατεία.
23:45 Aπό τον Ι.Ν. της Αγίας Παρασκευής μετάβαση στο Πάλκο της Πάνω Πλατείας για την τελετή της Αναστάσεως, προεξάρχοντος του Σεβ. Μητροπολίτη Κερκύρας κ.κ. Νεκταρίου. Εκεί τελείται η Ανάσταση και ψάλλεται το «Χριστός Ανέστη», με τις τρεις Φιλαρμονικές της πόλεως να παιανίζουν ταυτόχρονα το εμβατήριο «Γραικοί» μέσα σε μια φαντασμαγορική ατμόσφαιρα.
Κυριακή του Πάσχα
09:00-11:00 Στους περισσότερους ναούς της Κέρκυρας τελείται το πρωί η Αναστάσιμη Θεία Λειτουργία, κατά παλαιά παράδοση, πιστά βασισμένη στην Ευαγγελική Περικοπή «… πρωῒ τῆς μιᾶς Σαββάτων ἔρχονται ἐπὶ τὸ μνημεῖον, ἀνατείλαντος τοῦ ἡλίου». Παράλληλα, λιτανεύεται η εικόνα της Αναστάσεως του Κυρίου, σύμφωνα με τη βυζαντινή παράδοση, που ισχύει ακόμη σε νησιά του Αιγαίου και στις Σλαβικές ορθόδοξες χώρες.