Μεγάλη Παρασκευή, η πιο θλιμμένη ημέρα του χρόνου για τους χριστιανούς, ημέρα απόλυτης αργίας και νηστείας.
Ήδη από το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης, την ημέρα που κορυφώνεται το Θείο Δράμα με τη Σταύρωση του Θεανθρώπου, οι εκκλησίες, έχουν γεμίσει με λουλούδια για να στολίσουν τον Επιτάφιο.
Πολλά τα τοπικά ήθη, τα έθιμα και οι παραδόσεις για τον στολισμό και τις ακολουθίες του Επιταφίου, αλλά ίδια η πίστη και η κατάνυξη, δείτε μερικά από αυτά.
Αττική
Εάν μείνετε στην Αθήνα έχετε τη δυνατότητα να ζήσετε το κατανυκτικό κλίμα της ημέρας και την περιφορά του Επιταφίου σε γραφικά εκκλησάκια ή σε μοναστήρια της Αττικής.
Στην Μονή Καισαριανής
Ο Επιτάφιος βγαίνει το μεσημέρι, στο φως της ημέρας, ενώ ξεχωριστό είναι και το τελετουργικό του στολισμού του, που ξεκινάει νωρίς το πρωί. Η περιφορά του Επιταφίου γίνεται στις πλαγιές του Υμηττού, ανάμεσα στα δέντρα, στις 2.00-2.30 μ.μ.
Στη Πλάκα Πλάκα
Αγία Αικατερίνη
Ακολουθείστε τη περιφορά του Επιταφίου, στα στενά της Πλάκας, ή στο
Μετόχι Παναγίου Τάφου (Αγ. Ανάργυροι), Πλάκα
Όπου το τυπικό του Πατριαρχείου Ιεροσολύμων και η περιφορά του Επιταφίου μέσα στη Πλάκα είναι το σκηνικό που κυριαρχεί κάθε Μεγάλη Παρασκευή, στην οδό Ερεχθέως 18, στην Πλάκα.
Μονή Αγίου Ιωάννου Κυνηγού, Αγία Παρασκευή
Πολλοί Αθηναίοι επιλέγουν κάθε χρόνο το συγκεκριμένο γυναικείο μοναστήρι για να ακούσουν τα Εγκώμια και τον Επιτάφιο Θρήνο. Μαγική στιγμή, όταν ξεκινά η περιφορά του Επιταφίου, με εκατοντάδες κεράκια αναμμένα στα χέρια των πιστών να φωτίζουν το δάσος και θέα από ψηλά τη φωτισμένη Αθήνα.
Παντοβασίλισσα Ραφήνας
Οι πιστοί που θα ακολουθήσουν την περιφορά του Επιταφίου στην Παντοβασίλισσα της Ραφήνας θα νιώσουν ότι βρέθηκαν σε νησί. Η περιφορά γίνεται πλάι στη θάλασσα με θέα το λιμάνι της Ραφήνας.
Μονή Παντοκράτορος Ταώ (Νταού Πεντέλης)
Οσοι έχουν παρευρεθεί στο γυναικείο μοναστήρι της Πεντέλης Μεγάλη Παρασκευή έχουν ζήσει μια βαθιά θρησκευτική εμπειρία. Οι ύμνοι ψάλλονται από τη χορωδία των καλογριών στο ημίφως των κεριών και σε βυζαντινό σκηνικό. Η περιφορά γίνεται στη φύση, με αναμμένα κεράκια.
Σαρωνικός
ΥΔΡΑ:
Η ακολουθία διαβάζεται μέσα στο… νερό! Από νωρίς το πρωί οι νέοι χωρίζονται σε δύο ομάδες. Η μία στολίζει τον Επιτάφιο και η δεύτερη πηγαίνει στο λιμάνι για να τοποθετήσει σε μια βάρκα την κρεμάλα του Ιούδα. Το βράδυ ο Επιτάφιος της συνοικίας Καμίνι μπαίνει στη θάλασσα και διαβάζεται η ακολουθία του Επιταφίου. Στη συνέχεια οι Επιτάφιοι τεσσάρων ενοριών συναντιούνται στο κεντρικό λιμάνι, ενώ ο ιερέας μετά την περιφορά ανεβαίνει στη βάρκα και βάζει φωτιά στο ομοίωμα.
Κυκλάδες
MΗΛΟΣ:
Με τις «Ποδαριές», τις Μαγιοκουλούρες και τα Λαζαράκια, με τα κάλαντα του Λαζάρου, το πλέξιμο των Βαγιών, τον Μπαρουτοπόλεμο, το στολισμό και τη συνάντηση των Επιταφίων, τη φαντασμαγορική Ανάσταση και το κάψιμο του Ιούδα, ετοιμάζεται η Μήλος να υποδεχτεί και εφέτος τους επισκέπτες της τις Ημέρες των Παθών και του Πάσχα.
ΠΑΡΟΣ:
Στην Πάρο η περιφορά του Επιταφίου της Μάρπησσας παρουσιάζει ενδιαφέρον, καθώς κατά τη διάρκειά της γίνονται περίπου δεκαπέντε στάσεις. Σε κάθε στάση φωτίζεται και ένα σημείο του βουνού, όπου τα παιδιά ντυμένα Ρωμαίοι στρατιώτες ή μαθητές του Χριστού αναπαριστούν σκηνές από την είσοδο στα Ιεροσόλυμα, την προσευχή στο Ορος των Ελαιών, το μαρτύριο της Σταύρωσης και την Ανάσταση.
ΣΥΡΟΣ:
Η Σύρος βιώνει με ιδιαίτερο τρόπο το Πάσχα. Οι δύο θρησκευτικές της κοινότητες, η Ορθόδοξη και η Καθολική, γιορτάζουν συγχρόνως τις ημέρες του Πάσχα. Οι Επιτάφιοι των Καθολικών στην Ανω Σύρο ξεκινούν από τον ναό του Αγίου Γεωργίου. Στην Ερμούπολη ο Επιτάφιος των Καθολικών ξεκινάει από τον Ιερό Ναό Ευαγγελιστών, ενώ οι Επιτάφιοι των Ορθοδόξων από τις ενορίες του Αγίου Νικολάου, της Κοιμήσεως και τη μητρόπολη της Μεταμορφώσεως. Κατά την περιφορά τους συναντιούνται στην κεντρική πλατεία Μιαούλη, όπου γίνεται κατανυκτική δέηση.
ΤΗΝΟΣ:
Τη Μεγάλη Παρασκευή όλοι οι Επιτάφιοι συναντιούνται στην Εξέδρα της Χώρας, ενώ τελευταίος φτάνει αυτός της Παναγίας της Τήνου. Ψάλλουν για λίγο μαζί και συνεχίζουν οι καθένας την πένθιμη πορεία του προς τους δρόμους της κάθε ενορίας. Ενας από τους πιο εντυπωσιακούς Επιταφίους είναι αυτός του Aγίου Nικολάου, ο οποίος μπαίνει στη θάλασσα, ενώ σειρήνες από τα πλοία, πυρσοί και ο φλεγόμενος σταυρός δημιουργούν ένα εντυπωσιακό σκηνικό.
ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΑ
ΠΑΤΜΟΣ
Στο νησί της Αποκάλυψης επίκεντρο των τελετών και ακολουθιών αποτελεί ο «ΝΙΠΤΗΡΑΣ». Κάθε χρόνο, στολίζεται με λαμπρές βάγιες και πλούσια ποικιλία ανοιξιάτικων λουλουδιών. Την Μ. Πέμπτη, γίνεται αναπαράσταση του «ΜΥΣΤΙΚΟΥ ΔΕΙΠΝΟΥ» του ΝΙΠΤΗΡΑ, σε κεντρική πλατεία της Χώρας. Το Μ. Σάββατο το βράδυ πριν από την Ανάσταση, το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε ηρωικό εξάμετρο με κώντιο και την Κυριακή του Πάσχα στις 3 το απόγευμα, στο Μοναστήρι της Πάτμου γίνεται η 2η Ανάσταση κατά την οποία το Αναστάσιμο Ευαγγέλιο διαβάζεται σε επτά γλώσσες και από τον ηγούμενο μοιράζονται κόκκινα αυγά στους πιστούς.
Σποράδες
ΣΚΙΑΘΟΣ:
Η βραδινή ακολουθία του Επιταφίου ξεκινά τα ξημερώματα του Μ. Σαββάτου, καθώς ακολουθείται το τυπικό του Αγίου Ορους. Γύρω στις 4.00 το πρωί βγαίνουν οι Επιτάφιοι για περιφορά, με τον «προεξάρχοντα» να απαγγέλλει δυνατά τους θρηνητικούς ψαλμούς. Ο Επιτάφιος κατεβαίνει στα γραφικά στενάκια. Φτάνοντας στην εκκλησία των Τριών Ιεραρχών ενώνονται οι πιστοί και όλοι μαζί συνεχίζουν την περιφορά σε ολόκληρο το νησί για να επιστρέψουν στις εκκλησίες γύρω στις 5.30 το πρωί.
Ιόνια
ΚΕΡΚΥΡΑ
Την Μ. Παρασκευή στις 4μ.μ. ξεκινά από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου στο Παλαιό Φρούριο, ο Επιβλητικός Επιτάφιος. Μέχρι της 9.30 το βράδυ, από κάθε εκκλησία βγαίνει ο Επιτάφιος με την απαραίτητη μπάντα της κάθε ενορίας, τις χορωδίες, τους πιστούς. Τελευταίος βγαίνει ο μεγαλοπρεπέστατος επιτάφιος της Μητρόπολης. Στις 9 το πρωί γίνεται η περιφορά του Επιταφίου της Εκκλησίας του Αγίου Σπυρίδωνα. Το 1574 οι Βενετσιάνοι απαγόρευσαν στους ορθοδόξους την περιφορά του την Μ. Παρασκευή, και από τότε οι Κερκυραίοι πραγματοποιούν την περιφορά μαζί με το Σεπτό Σκήνωμα του Αγίου. Είναι η πιο παλιά και πιο κατανυκτική Λιτανεία που βγαίνει σε ανάμνηση του θαύματος του Αγίου, που έσωσε τον Κερκυραϊκό λαό από την σιτοδεία. Εμπρός πηγαίνει ο Άγιος που έχει θέση χοροστατούντος Επισκόπου σε αυτή την Λιτανεία, και ακολουθεί ο Επιτάφιος. Μετά το τέλος της λιτανείας, ο Άγιος θα παραμείνει στη θύρα του, μέχρι την Τρίτη του Πάσχα για προσκύνημα. Στις 11 το πρωΐ του Μ. Σαββάτου ο κόσμος περιμένει την πρώτη Ανάσταση. Όταν τελειώνει η ακολουθία στη Μητρόπολη, χτυπούν οι καμπάνες των εκκλησιών και από τα παράθυρα των σπιτιών πέφτουν κατά χιλιάδες, πήλινα δοχεία (μπότιδες) στους δρόμους, με μεγάλο κρότο. Αυτό το έθιμο έχει τις ρίζες του στο χωρίον του Ευαγγελίου ‘Συ δε Κύριε Ανάστησόν με ίνα συντρίψω αυτούς ως σκεύη κεραμέως».
ΖΑΚΥΝΘΟΣ:
Στη Ζάκυνθο δεν χρησιμοποιείται ο γνωστός κεντητός από λουλούδια Επιτάφιος, αλλά μια αμφιπρόσωπη ξυλόγλυπτη αγιογραφία του νεκρού Χριστού, που ονομάζεται «Αμνός». Στις 2.00 το μεσημέρι στον Αγιο Νικόλαο του Μώλου ξεκινάει η πένθιμη λιτανεία του Εσταυρωμένου, καθώς και της περίφημης εικόνας της «Mater Dolorosa», δηλαδή της Παναγίας του Πάθους. Η λιτανεία διασχίζει σχεδόν όλη την πόλη και επιστρέφει στην πλατεία Σολωμού. Στον Αγιο Νικόλαο των Ξένων στις 2.00 τα ξημερώματα του Μεγάλου Σαββάτου ξεκινάει η ακολουθία, ενώ περίπου στις 4.00 το πρωί γίνεται η έξοδος του χρυσωμένου και ξυλόγλυπτου Επιταφίου.
ΜΥΤΙΛΗΝΗ:
Από νωρίς το πρωί αρχίζει η συρροή του κόσμου για το προσκύνημα του Επιταφίου. Παρθένες με κάνιστρα γεμάτα λεμονόφυλλα ή τριαντάφυλλα στέκονται κοντά του και ραίνουν με μύρα τον νεκρό Ιησού. Οταν νυχτώσει, αρχίζει η ακολουθία και στη συνέχεια γίνεται η περιφορά του Επιταφίου. Κατά διαστήματα η πομπή σταματά σε πλατείες και σταυροδρόμια, κι εκεί οι ιερείς ψάλλουν δεήσεις. Τα λουλούδια του Επιταφίου ονομάζονται χριστολούλουδα.
Στερεά Ελλάδα
ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ:
Το βράδυ της Μ. Παρασκευής, πλήθος κόσμου, ντόπιοι και επισκέπτες, ακολουθούν την περιφορά του Επιταφίου, σχηματίζοντας πομπές, οι οποίες διέρχονται από το λιμάνι, όπου είναι αναμμένες δάδες ειδικά τοποθετημένες στις τάπες του Κάστρου, γύρω από το λιμάνι. Στο μέσον της εισόδου του λιμανιού οι δάδες σχηματίζουν μεγάλο σταυρό, που φωταγωγεί ολόκληρο το λιμάνι παρουσιάζοντας μία φαντασμαγορική εικόνα μοναδικής ομορφιάς. Το έθιμο αυτό έχει παράδοση πολλών χρόνων που φαίνεται να θέλει να συνδυάσει τη θρησκευτική μυσταγωγία με την ηρωική προσπάθεια του μπουρλοτιέρη Ανεμογιάννη να πυρπολήσει τη τουρκική ναυαρχίδα στο χώρο αυτό.
ΑΙΤΩΛΙΚΟ.
Την Μ. Παρασκευή πολλοί προσκυνητές επισκέπτονται το ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, όπου βρίσκεται ο Επιτάφιος, ιστορικό κειμήλιο του 13ου-14ου αιώνα. Από το πρωί του Μ. Σαββάτου στην κεντρική πλατεία της πόλης αναβιώνουν πολλά από τα έθιμα των κατοίκων μέχρι αργά το βράδυ της Αναστάσεως που είναι και το αποκορύφωμα της ημέρας.
ΘΡΑΚΗ:
Μακεδονία
ΟΥΡΑΝΟΥΠΟΛΗ:
Ενα μήνα πριν από το Πάσχα γυναίκες του χωριού προετοιμάζουν τον περίτεχνο στολισμό του Επιταφίου, ο οποίος ολοκληρώνεται τη Μεγάλη Πέμπτη αργά το βράδυ. Κάθε χρόνο οι γυναίκες του χωριού διαλέγουν το βυζαντινό σχέδιο, που προέρχεται συνήθως από το Αγιο Ορος, αποφασίζουν για τα χρώματα, παραγγέλνουν λουλούδια και πέρλες, και αρχίζουν μικροί και μεγάλοι την προετοιμασία για τον στολισμό. Τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ πραγματοποιείται η περιφορά του στους δρόμους του χωριού.
Πελοπόννησος
ΜΕΛΙΓΑΛΑΣ:
Τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ ανάβουν «φουνταρίες». Οταν σημάνει η καμπάνα για τον Επιτάφιο, κάθε νοικοκυρά ρίχνει μπροστά στην πόρτα του σπιτιού της δυο τρία μάτσα κληματόβεργες και τους βάζει φωτιά. Μέχρι να βγει ο Επιτάφιος οι κληματόβεργες έχουν πλέον γίνει θράκα. Την ώρα που ο παπάς περνά έξω από τον δρόμο του σπιτιού της, η νοικοκυρά ρίχνει πάνω στη θράκα μια χούφτα μοσχολίβανο και ο παπάς κάνει εκεί παραστάσιμο.
ΤΥΡΟΣ:
Το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής στον Τυρό Αρκαδίας γίνεται η περιφορά των Επιταφίων στην παραλιακή οδό, με περίπου σαράντα φωταγωγημένα καΐκια και σκάφη να τους συνοδεύουν. Στη Νάξο δεν φιλάνε σήμερα, γιατί με το φιλί του πρόδωσε ο Ιούδας τον Χριστό, δεν σφάζουν για το αίμα του Χριστού, δεν καρφώνουν, γιατί καρφώθηκε ο Χριστός και δεν γελάνε.